De arbeidsmarkt is volop in ontwikkeling. Het landelijk spanningsniveau ligt nog maar net onder het niveau van een zeer krappe arbeidsmarkt en ook de prestatiedruk is voor velen steeds meer voelbaar. En dat terwijl zingeving in je werk óók steeds belangrijker is. Hoe blijft de arbeidsmarkt toegankelijk voor iedereen?

Arjen Siegmann is sinds kort benoemd tot bijzonder hoogleraar Waardenvol Werk en Christelijk Sociaal-Denken. Als geen ander weet hij dus hoe ontwikkelingen op de arbeidsmarkt doorwerken in de maatschappij. “Veel factoren hangen met elkaar samen; van wetgeving tot menselijk gedrag. Je kunt iets vrij klein onderzoeken in een controlegroep, maar dat zegt vaak weinig over hoe bepaalde zogenoemde economische prikkels in de praktijk uitpakken.” Arjen is niet alleen groot voorstander van praktijkgericht en breed doordenken, maar vraagt zich in zijn werk ook vaak af: ‘Geloven we hier nou echt in?’

Ongelijkheid op de arbeidsmarkt Veel sociaal beleid is gericht op consumptie: iedereen moet zich financieel kunnen redden. Daardoor ontstaat er op de arbeidsmarkt volgens Arjen een nieuw fenomeen, namelijk ongelijkheid van productie. “Er zijn in Nederland 1,34 miljoen mensen die arbeidsongeschikt of werkloos zijn, dat is best veel. Vanuit consumptie gedacht kun je denken: maar deze mensen kunnen leven met een uitkering, dus dat is prima. Maar dat uitgangspunt is niet meer van deze tijd en zorgt voor ongelijkheid.” Volgens Arjen is het dan ook een probleem voor de arbeidsmarkt dat er zoveel mensen langs de kant staan. “Wat mij betreft is dat de grootste uitdaging van deze eeuw: hoe zorg je ervoor dat alle mensen mee kunnen doen? Dat heeft alles te maken met zingeving en iets bij kunnen dragen.” Het is een thema dat nog te weinig aandacht krijgt. “De onzekerheid rondom flexibel werken en zzp’ers kent iedereen wel. Maar mensen die de hele dag thuis zitten en überhaupt niet meedoen, dat is misschien nog wel een groter probleem.” Hoe kan het aantal mensen dat thuis zit dan nog steeds zo groot zijn, juist op deze krappe arbeidsmarkt? Er zijn immers banen in overvloed. Daar ziet Arjen meerdere verklaringen voor. “Er zal altijd een bepaald percentage werkloos blijven, dat noemen we frictiewerkloosheid. Maar we zien ook dat veel mensen thuiszitten met psychische klachten. Dat komt omdat de druk om te presteren enorm is, je zou kunnen zeggen dat we naar een burn-out samenleving bewegen. Vroeger namen we veel meer de tijd voor alles, je had tijd om wijzer te worden. Nu moet alles sneller en beter. Dat brengt ons weer bij de vraag: maar waar doen we dat dan voor?”

Menselijke maat Arjen ziet dat er een tegenbeweging ontstaat. Zo wordt er bijvoorbeeld in het onderwijs nagedacht over het verkorten van het collegejaar. “Studenten hebben weleens een activiteitenvrije week, maar dat vind ik dan weer heel suf. Je kunt ook zeggen: heel januari vrij. Er is veel dat je kunt doen, Engelse universiteiten doen dat bijvoorbeeld al heel lang zo met kortere studieperiodes.” Ook wordt elke prestatie gedetailleerd gemeten, en daar is Arjen geen voorstander van. Het werkt bovendien, zoals organisatiewetenschapper Berend van der Kolk eerder dit jaar aanstipte, beperkend. “Kijk ook naar het verbeteren van het onderwijs. Dat gebeurt op universiteiten aan de hand van een checklist, terwijl we hier met allemaal ervaren docenten bij elkaar zitten. Het is toch veel logischer om samen inhoudelijk van elkaar te leren?” Dat die tegenbeweging belangrijk is staat volgens Arjen vast. “We hoeven niet alles weg te gooien, maar moeten wel naar een nieuwe, meer menselijke manier van prestatieverbetering.” Er moet volgens Arjen een bepaalde mate van betrokkenheid ontstaan. Als we kijken naar de arbeidsmarkt, heeft ook de werkgever daarin een rol te vervullen. De gezondheid en het geluk van hun werknemers is belangrijker dan ooit. “Kijk bijvoorbeeld naar Amazon, die wel een beetje wordt gezien als de bad guy. Toch hebben zij het minimumloon verhoogd in Amerika en denken ze mee met de ontwikkeling van hun medewerkers. Zo wordt er vijfduizend dollar geboden aan mensen die al lang in het magazijn werken, juist om hen aan te sporen iets anders te gaan doen. Dat is immers beter voor hun carrière. Een mooie vorm van nieuw creatief werkgeverschap: het is niet sociaal van ons dat je hier te lang blijft, dus we stimuleren je om je te ontwikkelen.” Een vooruitstrevend voorbeeld, benadrukt Arjen. Maar die stimulans tot ontwikkeling kan natuurlijk ook intern, door bijvoorbeeld een functie maximaal drie jaar te vervullen en een leerbudget aan te bieden. “Onderwijs voor professionals, of dat nou universitair of op een MBO is, is een mooi voorbeeld van hoe dynamisch ontwikkeling kan zijn.”