Bedrijven trekken meer werknemers aan als ze hun secundaire voorwaarden aantrekkelijker maken in plaats van alleen een hoger salaris te bieden. Evgenia: “Daar ben ik het grotendeels mee eens. In mijn onderzoek naar zinvol werk zie ik een steeds grotere behoefte van mensen die niet alleen naar de hoogte van het salaris kijken, maar ook afvragen of het werk een toegevoegde waarde heeft voor henzelf of de samenleving. Kwesties als zelfontplooiing, plezier en werk dat bij je persoonlijkheid en waarden past, zijn criteria waar werknemers op zoek naar zijn. Bedrijven die zich als maatschappelijk verantwoordelijk profileren en laten zien dat winst maken niet het enige doel is, zijn strategisch gezien aantrekkelijker voor werknemers.” “Tegelijkertijd zijn er ook sectoren waar zinvol werk centraal staat, maar die met een slecht imago kampen. Neem de gezondheidszorg. Daar is de werkdruk te hoog en de financiële beloning te laag. Hier speelt een gebrek aan waardering en autonomie een grote rol. Management en politiek zouden er meer werk van moeten maken om de administratieve rompslomp tot een minimum te brengen, zodat het verplegend personeel kan doen wat zij het liefste doet: mensen helpen gezond te worden en dat te belonen met bijvoorbeeld meer vakantiedagen en ontwikkelingsmogelijkheden in combinatie met een verbeterde salarisschaal.” Janneke: “Salaris is één ding, maar het is niet genoeg om mensen aan te trekken of zelfs te behouden. Vaak wordt gedacht dat hogere salarissen of bonussen nodig zijn om mensen te stimuleren, maar dat heeft een beperkt effect. Als je alleen salaris inzet om mensen te werven, dan trek je ook een bepaald soort type mensen aan. En als bedrijf moet je je afvragen: wil ik dat wel? Past dat in mijn bedrijfsdoelstellingen?” “Als ik advies mocht geven, dan zou ik het individueel aanpakken en in gesprek gaan met je medewerkers met de vraag wat zij nodig hebben om optimaal te functioneren. De politiek kan helpen met juridische kaders om zaken als verlof uit te breiden.”

Flexcontracten zijn een zegen voor de arbeidsmarkt. Pierre: “Ik denk van wel, en juist ook onderaan de arbeidsmarkt. Er is in Nederland veel werkgelegenheid gecreëerd dankzij het feit dat er een mogelijkheid bestaat als het afsluiten van flexibele contracten. Als je kijkt naar Frankrijk, waar minder ruimte is voor dergelijke constructies, dan zie je als alternatief dat veel mensen daar niet kunnen werken. We kunnen met alle geweld vasthouden aan vaste contracten voor iedereen, maar als de krapte voorbij is, zul je zien dat sommige mensen bijna niet meer aangenomen gaan worden.” “Het is wel zo dat werkgevers minder investeren in de arbeidsomstandigheden, preventie of scholing van flexwerkers. Dat zijn zeker nadelen en daar mag de overheid ook wel strenger tegen optreden. Maar het alternatief is dat zonder dat contract zij veelal geen baan zouden hebben. Ik heb liever dat men wel werkt en dan met iets minder zekerheid, dan helemaal niet.”

Jos: Flexcontracten kunnen een zegen zijn voor de arbeidsmarkt als het goed gedaan wordt. Er zitten wel voor- en nadelen aan. Belangrijkste voordeel is dat je als bedrijf snel kan schakelen. Als je bijvoorbeeld al je personeel bij moet gaan scholen voor een nieuwe uitdaging, dan kan dat lang duren. Soms wil je op projectbasis een urgent probleem snel kunnen oplossen. Dan is het wel fijn dat je enkele mensen kunt inhuren.”

“Anderzijds zien we nu dat er voor veel flexwerkers geen goed HR-beleid of goede loopbaanondersteuning is. Veel uitzendkrachten worden continu aan het lijntje gehouden en gaan van tijdelijk contract naar tijdelijk contract, terwijl ze toch echt op zoek zijn naar een stukje zekerheid. Vanuit het perspectief van een duurzame loopbaan is dat natuurlijk heel schadelijk, want je mist een structurele veilige basis. Dat kan op de lange termijn een negatief effect op je productiviteit, maar ook op je welzijn en gezondheid hebben.”

Bedrijven kunnen vacatures het beste opvullen met robotisering en artificial intelligence (AI). Janneke: “Dat lijkt mij niet verstandig. Opvullen interpreteer ik als dat je een persoon in zijn geheel kan vervangen door AI of een robot. In mijn onderzoek over personeelselectie heb ik gemerkt dat een recruiter wel ondersteund kan worden door AI, maar dat de mens eindverantwoordelijk moet worden gehouden voor hetgeen een algoritme produceert. Je weet niet wat de toekomst gaat brengen, maar voor nu zou ik zeker nog niet het personeel afschrijven en als bedrijf alleen maar focussen op technologie. “ Jos: “Dit is een schijntegenstelling. Het is geen of-of maar een en-en-kwestie. Het zijn mensen die AI programmeren, implementeren en gebruiken, kortom het gaat hier om samenwerking en niet om competitie. Ik snap de angst, zeker bij mensen die aan de onderkant van de arbeidsmarkt zitten, dat hun vaardigheden vervangen kunnen worden door nieuwe technologie. Maar als je het historisch bekijkt, zijn er altijd technologische doorbraken geweest en zijn we nooit met ons allen werkloos geraakt.” Evgenia: “Een belangrijk aspect van zinvol werk is dat mensen centraal staan. Onderzoek laat zien dat er positieve en negatieve kanten van geautomatiseerd werk zijn. Natuurlijk kunnen robots onnodige taken, zoals werk aan de lopende band, van ons overnemen, zodat wij ons kunnen focussen op meer uitdagende en belangrijke taken. Het nadeel is dat je wel de sociale contacten verliest, iets wat iedereen belangrijk vindt. Een bedrijf zonder personeel zal minder innovatief en creatief zijn. En omdat het weinig binding met de samenleving heeft, zal het minder aantrekkelijk overkomen voor nieuw personeel.” Pierre: “Dat zal niet zo’n vaart lopen. Je ziet wel een paar sectoren, zoals de bezorgingsservice, die mede door de pandemie wat stappen hebben genomen. Oude verdienmodellen, zoals fysiek winkelen, zijn daardoor onder druk komen te staan. Maar ik kan me niet voorstellen dat op hele grote schaal binnenkort iedereen door robots zal worden vervangen. Wat ik wel zie, is dat sommige sectoren in de problemen zullen komen naarmate energieprijzen en loonkosten blijven stijgen. Je moet jezelf dan afvragen of je in laaggeschoolde arbeid, zoals in de tuinbouwkassen, wilt blijven investeren. Dan is het logischer dat dat werk zich bijvoorbeeld naar Noord-Afrika verplaatst.”